کد مطلب:99170 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:585

از قرون اولیه تاریخ اسلام، گردآوری كلمات حضرت امیر به ویژه خطبه های آن بزرگوار، مورد توجه بوده است. چنانچه مسعودی (م 346 ق) می گوید:

و الذی حفظ الناس عنه علیه السلام من خطبه فی سائر مقاماته اربعماه خطبه و نیف و ثمانون خطبه یوردها علی البدیهه و تداول الناس عنه قولا و عملا.[1].

برخی از كسانی كه در كتب فهارس به عنوان جامع و گردآورنده خطب و قضاوهای حضرت امیر علیه السلام معرفی شده اند از این قرار است:

1- عبیدالله بن ابی رافع: شیخ طوسی در فهرست گفته است:

عبیدالله بن رافع (رض) كاتب امیرالمومنین علیه السلام له كتاب قضایا امیرالمومنین علیه السلام.[2].

2- زید بن وهب جهنی: شیخ طوسی در فهرست نوشته است:

زید بن وهب له كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام علی المنابر فی الجمع و الاعیاد و غیرها.[3].

[صفحه 154]

3- محمد بن قیس بجلی: شیخ الطائفه درباره اش گفته است:

محمد بن قیس البجلی له كتاب قضایا امیرالمومنین علیه السلام.[4].

4- اصبغ بن نباته: در فهرست شیخ آمده است:

الاصبغ بن نباته كان من خاصه امیرالمومنین علیه السلام و عمر بعده و روی عهد مالك الاشتر الذی عهد الیه امیرالمومنین علیه السلام لما ولاه و مصر و روی وصیه امیرالمومنن الی ابنه محمد بن الحنفیه.[5].

5- اسماعیل بن مهران: شیخ طوسی درباره اش گفته:

لقی الرضا علیه السلام و روی عنه و صنف مصنفات كثیره منها خطب امیرالمومنین علیه السلام.[6].

6- ابواسحاق ابراهیم بن هاشم قمی: شیخ در فهرست گوید:

انه لقی الرضا علیه السلام و الذی اعرف من كتبه النوادر و كتاب قضایا امیرالمومنین علیه السلام.[7].

7- صالح بن ابی حماد رازی: نجاشی درباره اش گوید:

لقی ابالحسن العسكری علیه السلام له كتب منها كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام.[8].

8- هشام كلبی (م 206 ق): نجاشی گوید:

كان یختص بمذهبنا... و له كتب كثیره منها كتاب الخطب.[9].

ابن ندیم در الفهرست تصریح كرده كه وی جامع خطب امیرالمومنین علیه السلام بود.[10].

[صفحه 155]

9- ابراهیم بن نهمی: شیخ و نجاشی گفته اند: له كتب منها كتاب الخطب.[11].

10- ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (م 225 ق): صاحب روضات درباره اش گفته است:

ابوالحسن المدائنی الاخباری صاحب كتاب الاخبار و التواریخ الكثیره التی تزید علی ماتی كتاب منها كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام.[12].

11- عبدالعزیز جلودی: نجاشی در رجال گوید:

له كتب قد ذكرها الناس منها كتاب مسند امیرالمومنین... كتاب خطبه، كتاب شعره، كتاب قضاء علی، كتاب رسائل علی، كتاب مواعظه، كتاب الدعاء عنه.[13].

12- عبدالعظیم حسنی: نجاشی گفته است:

له كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام.[14].

13- ابراهیم ثقفی (م 283 ق): نجاشی می گوید:

و له تصنیفات كثیره انتهی الینا، منها كتاب رسائل امیرالمومنین علیه السلام و اخباره... كتاب الخطب السائره.[15].

14- محمد بن خالد برقی: در رجال نجاشی آمده:

له كتب منها كتاب الخطب.[16].

15- محمد بن احمد كوفی صابونی: نجاشی درباره اش گوید:

له كتب منها كتاب الخطب.[17].

[صفحه 156]

16- محمد بن عیسی اشعری: درباره اش گفته اند:

دخل علی الرضا علیه السلام و سمع منه و روی عن ابی جعفر الثانی، له كتاب الخطب.[18].

17- جاحظ (م 255 ق) صد كلمه از كلمات قصار حضرت را گردآورده با عنوان «مطلوب كل طالب من كلام امیرالمومنین علی بن ابی طالب» و گفته است:

كل كلمه منه تفی ء بالف من محاسن كلام العرب.

این صد كلمه با سه شرح از ابن میثم، رشید وطواط و عبدالوهاب به چاپ رسیده است.[19].

همچنین علامه تهرانی در الذریعه تعداد قابل توجهی، از اصول، كه حاوی خطب حضرت امیر بودند را فهرست كرده است.[20].

این نمونه ای بود از معرفی كسانی كه در صدد جمع خطب و رسائل حضرت امیر برآمدند و به اجمال دانسته می شد كه گردآوری خطب، رسائل، كلمات قصار و قضایای حضرت امیر علیه السلام، از دوره های نخست مورد توجه بوده و نویسندگان بسیاری بر آن همت گماشته اند.

این امر پس از سیدرضی نیز متداول بوده است:

1- عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی (م 510 ق) در كتاب غررالحكم یازده هزار و پنجاه كلمه از كلمات قصار حضرت را گرد آورد.

2- ابوعبدالله قضاعی (م 454 ق) در كتاب دستور معالم الحكم و ماثور مكارم الشیم قسمتی از كلمات حضرت را در نه باب جمع كرد.[21].

[صفحه 157]

3- طبرسی (م 548 ق) نیز كتاب نثر اللئالی را نگاشت و سخنان حضرت را به ترتیب حروف الفبا گرد آورد.[22].

4- ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه 1000 سخن از كلمات قصار حضرت را گردآورده است.[23].

سیدرضی با دسترسی به منابع پیشینیان كه تعدادی از آنها شمارش شد و تا حمله طغرل بیگ به بغداد و آتش زدن كتابخانه ها، موجود بود، با ذوق سرشار ادبی خویش و وسعت اطلاعات بخشی از آن را گزینش كرد. بدین جهت در مقدمه می گوید:

... با اینهمه ادعا نمی كنم كه همه سخنان امام را فراهم آورده ام و آنچه در این سو و آن سو بوده جمع كرده و چیزی از دست نداده ام. بلكه دور نیست كه آنچه به دستم نیامده، بیش از این باشد كه به من رسیده و آنچه در كمند جستجو افتاده كمتر از آن باشد كه رمیده.[24].

[صفحه 159]

صفحه 154، 155، 156، 157، 159.

1. مروج الذهب، ج 2، ص 19.
2. الفهرست، ص 107، ش 456.
3. همان، ص 72، ش 291، رجال النجاشی، ص 236.
4. الفهرست، ص 131، ش 579.
5. همان، ص 37.
6. همان، ص 11، ص 32.
7. همان، ص 4، ش 3.
8. رجال النجاشی، ص 140.
9. همان، ص 306.
10. الفهرست للندیم، ص 108.
11. الفهرست، ص 6، ش 8، رجال النجاشی، ص 14.
12. روضات الجنات، ج 5، ص 199.
13. رجال النجاشی، ص 168-167.
14. رجال العلامه الحلی، ص 130.
15. رجال النجاشی، ص 14-13.
16. همان، ص 236.
17. همان، ص 265.
18. رجال النجاشی، ص 239.
19. این مجموعه با تصحیح و تحقیق محدث ارموی، در 1390 ق- 1349 ش توسط سازمان چاپ دانشگاه به چاپ رسید.
20. الذریعه، ج 7، ص 187، ج 14، ص 112-111.
21. این كتاب توسط مكتبه المفید در قم از روی چاپ مصر افست شده است.
22. الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 24، ص 53.
23. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 4، ص 573-530.
24. مقدمه ی سیدرضی بر نهج البلاغه.